ŞEHİRCİLİK TARİHİ

1863’de İstanbul’da Mühendishane-i Berri-i Hümayun’da görevli hem subay hem de bir mühendis olan Suphi Bey başkanlığında çizdiriliyor. Bursa’nın 1855 yılında yaşadığı büyük deprem sonrasında hazırlanan Suphi Bey Haritası, kentin 19. yüzyıldaki yapısı hakkında bilgi vermektedir. Suphi Bey, 1857 yılında kentin ilk kadastro planını çizdi ve bu plan 1862 yılında bastırıldı. Bu harita incelendiğinde, Bursa’da, Gökdere ve Cilimboz dereleri çevresinde iki önemli sanayi bölgesinin oluştuğu, konut alanlarının az yoğun ve aralıklı olup, birbirlerinden sebze ve meyve bahçeleri, zeytinlikler ve boş alanlarla ayrıldığı, ticaret merkezinin ise, kent merkezinde ilk belirginleştiği bölümde gelişmiş olduğu görülmektedir. Suphi Bey haritasında, Orhan Cami, Ulucami, Koza Han, Saray Caddesi arasında kalan çalışma alanının, o yıllarda da yeşil alan özelliği taşıdığı görülmektedir. 1860 yılında şehrin nüfusu 70.000 kişi civarındadır.

1912 yılında mevcut durum ortaya konarak çıkarılan harita plan niteliği taşımamaktadır. Daha çok halihazır harita olarak nitelendirilmektedir.

Karl Lörcher’s Alman kökenli mimardır. 1924 haritası, pafta bazında çok ayrıntılı hazırlanmış bir haritadır. Bursa kentinin ilk planlama çalışması 1924 yılında, Alman Karl Lörcher tarafından yapılmıştır. 1912 yılında elde edilen halihazır harita üzerine bahçe kent akımı etkisinde mevcut dokuyu yok sayarak hazırlanmış bir plandır. Bu nedenle uygulanamamıştır. Ancak Atatürk Caddesi ve Hisar girişi bu plan kararları ile açılmıştır.

Bir Fransız mimar ve şehir plancısıydı. Bu planın ana kararları: Yolların genişletilmesi, yeni yerleşim alanlarının verimsiz topraklar üzerinde oluşması ve Çekirge’nin termal bir merkez olmasıydı. Henry Prost planı, bir yandan kentin yollarını motorlu araçlara uygun hale getirmeyi amaçlıyor, diğer yandan Bursa ovasını bir ölçüde yerleşmeye açıyordu. Prost Planında, Gemlik yolu üzerinde bir bölümün sanayiye ayrılması öngörülmüştü. Darmstad, Gazcılar, Fomara ve Atatürk Caddeleri bu plan kararlarına göre açılmıştır.

*Prost Planı için Uludağ Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü akademisyeni Doç. Dr. Sibel Polat’a teşekkür ederiz.

Modern şehircilik tarihinin en ünlü figürlerinden İtalyan mimar ve şehir plancısı Luigi Piccinato, 1958-60 yılları arasında Bursa şehri üzerinde de çalışmış, bu çalışma sonucunda, o dönemde yerel ve merkezi yönetim birimleri tarafından da onaylanan bir Bursa Nazım İmar Planı ortaya çıkmıştır. Fakat yerel yöneticiler ve rant çevreleri planın uygulanmasına izin vermemiştir. Piccinato Planı organik anlayışta, “Doğru Şehircilik” anlayışının parlak bir örneğidir. Bursa’nın tarihi dokusunu korumayı, kentin doğu-batı ekseninde “lineer formda” gelişmesini öngörüyordu. 1958 yangınından sonra 1960 yılında Piccinato tarafından 1/10.000 ve 1/4.000 ölçeklerinde yeni bir imar planı hazırlanmıştır. Bu plan 1985 yılında şehrin nüfusunu 250.000 kişi olarak önermiştir. Ancak 1985 yılında Bursa’nın nüfusu 650.000 kişiye ulaşmıştır.

1976 yılı Bursa Kent Bütünü ve Yakın Çevresi Planı Bursa Nazım Plan Bürosu tarafından hazırlanmıştır. Bu planda da şehrin makroformu lineerdir. Günümüzün organize sanayi bölgeleri bu planla önerilmiştir. Tarım toprakları korunmuş yeni yerleşimler doğu ve batıda planlanmıştır. Planlama alanı 7600 ha dır. Planın projeksiyon yılı 2005, plan nüfusu 940.000 kişidir.

1/25000 ölçekli Bursa Kent Bütünü ve Yakın Çevresi Planından sonra, bu plan kararlarına göre 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı yine Bursa Nazım Plan Bürosu tarafından hazırlanmıştır. Planlama alanı 8500 ha. dır. Planın hedef yılı 2005, planlama nüfusu 1.000.000 kişi dir. 18 Haziran 1987 tarihinde çıkarılan 3391 sayılı yasa ile Bursa Büyükşehir statüsüne girip Bursa Ovası’nda bulunan birçok köy Belediye sınırları içine alındı. Kent merkezi de Yıldırım, Osmangazi ve Nilüfer olarak üç merkez ilçeye ayrıldı.

1990 yılı Bursa Nazım Plan Bürosu tarafından hazırlanmıştır. 1990 yılına gelindiğinde nüfus artışı tahminlerin üzerinde gerçekleşerek şehrin nüfusu 850.000 kişiye ulaşmıştır. Bu nedenle plan revizyonu yapılmıştır. Bursa Kenti için yeni gelişme alanları belirlenmiştir.

Plan revizyonunun o yıllarda başlanan 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planının ana ilkeleri doğrultusunda olması hedeflenmiştir. Kentin ana gelişim yönü batıdır. Bu amaçla Nilüfer İlçesinde yeni gelişme alanları açılmış, Osmangazi İlçesinde havaalanının kuzeyinde yeni gelişme alanları önerilirken, Yıldırım İlçesinde Ankara Yolu Kuzeyinden geçen kollektör hattı baz alınarak ovaya doğru bir gelişim alanı belirlenmiştir.

Türkiye’de ilk defa gerçekleştirilen Bursa 2020 Çevre Düzeni Planı, Yerel yönetim (Bursa Büyükşehir Belediyesi), merkezi yönetim (Bayındırlık İl Müdürlüğü), Bayındırlık ve İskan Bakanlığı arasında üçlü protokol hazırlanarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından 1998 yılında onaylanmıştır. Deprem sonrası oluşan yeni koşullar çerçevesinde 2020 planının nüfus, yerleşmeler, ekonomik-sosyal yapıdaki gelişmeler başlıklarında yeniden değerlendirilmesi ihtiyacı oluşmuştur. Bu nedenle Valilik, Büyükşehir Belediyesi, üniversite organizasyonu ile Nisan 2000’de sektör temsilcileri, kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri ile birlikte plan kararları yeniden ele alınmıştır. Ancak oluşturulan yeni plan kararları hayata geçirilememiştir.

2008 yılında Bursa mücavir alan sınırları içerisinde 7 merkez ilçede bütüncül bir anlayış ile Nazım İmar Planları onaylanmıştır.

2011 yılında Bursa il Özel İdaresi ve Büyükşehir Belediyesi işbirliği ile hazırlanan planlar 2013 yılında tamamlanmış fakat onaylanmamıştır. Plan stratejik gelişmeleri içermekte ve 2030 yılını projekte etmekteydi.

2019 yılında Büyükşehir Belediyesi tarafından 2011 yılında başlayan çalışmalar yeniden gündeme gelmiştir. Stratejik olarak hazırlanan planlar mekansal planlara çevrilmiştir. 2040 yılının projekte edildiği Çevre Düzeni Planının projeksiyon nüfusu 4.250.000 olarak belirlenmiştir. Plan çalışmaları devam etmekte olup henüz onaylanmamıştır.